DEMONISEREN

In de periode van de Reformatie en de Contrareformatie, toen protestanten en katholieken elkaar op allerlei manieren het leven zuur probeerden te maken, was het natuurlijk ook zaak om het morele gelijk aan zijn kant te krijgen. Het was daarbij niet alleen een kwestie van de interpretatie van de boodschap van God de Vader zelf, van Bijbelexegese. Het ging erom wie De Schepper zelf aan zijn zijde had. Wie de steun van Onze Lieve Heer bezat, kon er vanuit gaan dat zijn tegenstander als vanzelfsprekend zijn ziel en zaligheid aan de duivel had verkocht. Kortom, beide partijen maakten zich letterlijk schuldig aan het demoniseren van de andere partij.

Mooie voorbeelden hiervan uit deze tijd van de godsdienstoorlogen vinden terug op contemporaine spotprenten. Zo zien we op de ene prent de paus in een soort januskop met de duivel. Op de andere prent zien we hoe de grote hervormer Maarten Luther - in de hoedanigheid van een duivelse doedelzak - 'zegt' wat de duivel hem als het ware inblaast.


Overigens hebben we die verheerlijking, respectievelijk demonisering in de Atlas op de kaart van de Reformatie en Contrareformatie in woord en beeld ook als zodanig weergegeven, maar daarover later meer.

In ons apocriefe feuilleton over engelen en duivels gaat onze aandacht deze keer uit naar de duivelse kanten van het hiernamaals.

ANGELS & DEMONS

Wees gerust, dit gaat niet over Dan Brown, al zal menigeen reeds krampen hebben van het reikhalzend uitzien naar zijn nieuwste, Inferno. Met Angel en Demons (2000), beter bekend als Het Bernini Mysterie, begon het grote succes met als (voorlopig) hoogtepunt The Da Vinci Code (2003).

Nee, de engelen en duivels (demonen) maken deel uit van ónze Apocriefen, die wegens plaatsgebrek geen verblijfplaats in de Atlas hebben gekregen. Vanwege hun omvang zullen ze in delen - als een soort feuilleton - bij tijd en wijle onder de aandacht gebracht worden.

The Da Vinci Code werpt een opmerkelijk licht op Het Laatste Avondmaal, zoals ons dat is overgeleverd via het Nieuwe Testament. Het is zonder meer een spannend boek waarin (vermeende) feiten en fictie op tamelijk geloofwaardige wijze met elkaar vermengd worden. Da Vinci Code slaat op het fresco van Leonardo da Vinci in Milaan, waar zowaar Maria Magdalena heimelijk als apostel staat afgebeeld. Voor degene die zich afvraagt hoe dat mogelijk is, verwijzen we graag naar dit boek van Dan Brown. Degenen die meer geïnteresseerd zijn in de (kunst)historische context met voldoende aandacht voor mooie anekdotes en andere weetjes, kunnen terecht bij de Canadese schrijver en kunstcriticus Ross King. Evenals zijn Koepel van Brunelleschi, De hemel van de paus (over Michelangelo en de Sixtijnse kapel)en De omwenteling van Parijs (over de impressionisten) is zijn Leonardo en het laatste avondmaal een absolute aanrader.

Mummies

(The Mummie uit 1932 met in de hoofdrol 'good old' Boris Karloff)

Apocrief of niet, het schijnt zo te zijn dat de papieren zakken van hamburgerketens hun bruine kleur te danken hebben aan Egyptische mummies. In de 19e eeuw ontstond er in de Verenigde Staten een nijpend tekort aan zowel grondstoffen als brandstoffen. Toevallig was dit ook de periode waarin de archeologische schatten van Egypte werden blootgelegd. Nu had niet iedereen oog voor de archeologische waarde van deze artefacten. Met name de massagraven van dierenmummies werden als bulkgoed verscheept om aan de overzijde van de Atlantische oceaan te fungeren als brandstof voor bijvoorbeeld stoomlocomotieven en - jawel - als grondstof voor papier. Zodoende kregen de zakken waarin vlees werd verpakt hun bekende beigebruine kleur. En sterker nog, later werd deze verpakkingskleur zelfs beschouwd als een soort keurmerk van kwaliteitsvlees. En wie kwaliteitsvlees zegt, komt - in de ogen van menig carnivoor - als vanzelf uit bij de hamburger.

Zoals gezegd, misschien een apocrief verhaal met een groot fantasiegehalte. Maar dat neemt niet weg, dat het wel iets heeft. Bijna is het te leuk om niet waar te zijn. Wat natuurlijk ook geldt voor al die verhalen over vloeken van farao's, allesverslindende scarabeeën en last but not least mummies die na duizenden jaren middels mysterieuze spreuken uit de dood herrijzen op zoek naar wraak of gerechtigheid. Horror-Hollywood zou maar een saaie bedoening geweest zijn zonder Oud-Egypte en haar dodencultus.

Oorspronkelijk was in de Atlas een apart Kader opgenomen over Egyptische mummies. Helaas heeft het niet de eindversie gehaald en is daarmee tot onze apocriefen gaan behoren. Of dat al dan niet terecht was, is aan u.