Zij stond bekend als de mooiste vrouw van de Oudheid, Nefertiti of Nofretete, de Grote (hoogste) Gemalin van farao Amenhotep IV, beter bekend als Eknaton of Achnoten of nog een aanzienlijk aantal andere spellingsvarianten.
Deze reputatie was gebaseerd op de beroemde buste die bij opgravingen bij het Egyptische Tel el-Amarna in 1912 onder het woestijnzand vandaan werd gehaald. Nefertiti's buste kwam uiteindelijk in het Egyptisch museum te Berlijn terecht. Dit jaar vormde zij het middelpunt van een tentoonstelling in het Neues Museum die gewijd was aan de opgravingen te Amarna van precies een eeuw geleden.
Alle reden om eens de proef op se som te nemen. Nu is schoonheid uiteraard een buitengewoon subjectieve aangelegenheid, een kwestie van smaak zou je kunnen zeggen. Maar wie de prachtig opgezette expositie doorloopt wordt aan de finish meer dan rijkelijk beloond. Als een magneet trekt de buste je naar zich toe en dwingt je om elk facet van haar voorkomen aandachtig te bestuderen.
Het kan niet anders dan dat zij elk moment tot leven zal komen. Wat ook weer niet zou kunnen, omdat ze dan dood zou moeten zijn. Ze oogt als een straatartiest die zich voordoet als een 'levend' standbeeld en uiteindelijk toch uit zijn rol zal moeten vallen. De bijbehorende catalogus spreekt van eeuwige schoonheid om vervolgens een half kantje aan een beschrijving hiervan te besteden. En dat is echt geen overbodige luxe. Of zoals het wordt omschreven: Bereits der Versuch einer Beschreibung zeigt den Facettenreichtum dieses Kunstwerks.
En dan te bedenken dat het hier naar alle waarschijnlijkheid om een proefmodelletje gaat. Beeldhouwer Thoetmozes was nog in de weer met de eindversie. De getoonde buste mist een oog dat er wellicht ook (nog) niet in heeft gezeten. En de nek is bijgewerkt met gips. Maar de schoonheid en aantrekkelijkheid zit hem juist niet in de volmaaktheid, maar in de tekentjes van imperfectie. Hier zien we een rijpe vrouw met kleine rimpeltjes onder de ogen en in de mondhoeken. Kortom, een mens van vlees en bloed met levenservaring die is af te lezen op haar uiterlijk.. Maar hoe heeft dat nu allemaal ooit zover kunnen komen?
Enigszins kort door de bocht verteld, besloot farao Amenthotep IV om en nabij 1330 voor Christus dat er een einde moest komen aan de verering van die grote verzameling goden in Egypte. Eentje was voldoende, de zon(neschijf), Aton, volgens sommige deskundigen beter vertaald als Het Licht. Met het einde van het polytheïsme vond hij dat die ene god ook een eigen vereringsplaats langs de Nijl vediende, de nieuwe hoofdstad Achet Aton (horizon van Aton), die precies halverwege de oude hoofdsteden Memphis en Thebe lag en zo'n 50.000 inwoners en legio paleizen, tempels en werkplaatsen telde. Bij de verering van Aton speelden hij, die zichzelf nu Eknaton noemde en zijn gemalin Nefretiti een wezenlijke rol. Zeker opmerkelijk was dat de Grote Gemalin vrijwel op voet van gelijkwaardigheid met de farao kwam te staan, wat in de afbeeldingen tot uitdrukking kwam in haar groeiende formaat. Dit alles ging ten koste van de rol en positie van de priesters, die daar uiteraard niet blij mee waren.
De nieuwe cultus ging gepaard met een soort van revolutie in de kunst. Continuïteit c.q. onveranderlijkheid was eeuwenlang het kenmerk van de Egyptische beeldende kunsten geweest. Onder Eknaton zien we plotsklaps staaltjes van realisme, zij het in een idealistisch jasje, omdat er nu eenmaal ook propaganda mee bedreven moest worden. Een voorbeeld hiervan zijn de afbeeldingen van Eknaton en Nefertiti in aanbidding van de zon, waarbij ze een soort medium vormen met behulp van de stralen. Een ander voorbeeld zijn de afbeeldingen van de 'happy family' , oftewel de farao, zijn vrouw en hun drie dochters. Wie weet staat zelfs de Egyptische DJ Armin van Buuren nog ergens in een hoekje afgebeeld.
Maar zoals zo vaak kwam aan al dat geluk toch een eind. Het is onbekend welke rol de jaloerse priesters in dezen hebben gespeeld, maar na Eknatons dood, heeft zijn opvolger - de bekende - Toet ank amon - er alles aan gedaan om elke herinnering en elk spoor aan Eknatons heerschappij en cultus uit te wissen. En met succes, tot begin vorige eeuw, toen de opgravingen bij Almarna begonnen en men uiteindelijk de werkplaats van meesterbeeldhouwer Thoetmozes vond. Daarmee kwamen ook wij eindelijk in de gelegenheid om een blik te werpen op een staaltje vakmanschap van ruim 3300 jaar geleden en het bewijs dat schoonheid eeuwigheidswaarde kan hebben.
Het schijnt zo ter zijn, dat het aanbrengen van de juiste verlichting boven de vitrine behoorlijk wat voeten in de aarde heeft gehad. Wellicht dat er wat lumineuze kunstgreepjes zijn toegepast om Nefertiti de juiste uitstraling te geven en daarmee de bezoeker in vervoering te brengen. Maar wie graag een blik op de eeuwigheid en de onvergankelijkheid wil werpen, moet het spel meespelen. Pas echter wel op voor de suppoosten; wie het glas te dicht nadert, wordt genadeloos uit zijn droom geholpen.
Tentoonstelling:
Im Licht von Amarna (Neues Museum Berlin)
Bron: Carola Wedel,
Nofertete und das Geheimnis von Amarna
http://www.neues-museum.de/
(met dank aan Marianne & René)
