Dumuzi wordt herboren op de knieën van de godin Ishtar
(Sumerisch rolzegel)
Hoe dat ook zij, in aanloop naar Pasen worden we op de hoogte gebracht van de Sumerische mythe van de herder Dumuzi. De arme drommel wordt hierin door demonen naar de onderwereld gesleept en vindt er de dood. Wat dit verhaal nu paasgevoelig maakt, is het feit dat deze Dumuzi ook weer uit de dood opstaat. Onvermijdelijk dringt zich de overeenkomst met het lijdensverhaal van Jezus Christus op. Het onderzoek naar deze mythe van de Leidse assyriologe Henriette Broekema toont onder meer aan, dat er inhoudelijk nog meer parallellen met het Passieverhaal zijn. Opvallend in dezen zijn de verraderlijke en de verloochenende vrienden, zeg maar de Judas en Petrus van Dumuzi. Daarnaast is er bijvoorbeeld een zekere overeenkomst tussen de plek des onheils, Golgotha, die net zo goed kan duiden op het dodenrijk.
De Kruisiging
Andrea Mantegna (1431-1506)
Nieuw is de relatie van het Bijbelse Jezusverhaal met andere, oudere bronnen niet. Denk hierbij maar aan Zarathustra en de hiermee verbonden Mithras-cultus, met de uit een maagd - op 25 december geboren - Mithras, al zijn de meningen over haar invloed op het Jezusverhaal nog steeds verdeeld. Ietwat duidelijker is wellicht de invloed van het Mozesverhaal uit het Oude Testament op de biografie van Christus, in de hoedanigheid van de 'nieuwe Mozes'.
Verder staat de mythe in de traditie van lenteriten, waarbij een mythe als metafoor gebruikt kan zijn voor het samenvallen van het einde van de ene (winter)tijd en het begin van een nieuwe (lente)tijd. Je zou dit natuurlijk ook kunnen zien als een wedergeboorte of een herrijzenis van het leven. Ook dit afsterven der natuur en het hierop volgende nieuwe, ontluikende leven zien we ook terug bij andere culturen uit de Oudheid, zowel in Egypte, in Mesopotamië als bij de Grieken en Romeinen.
Wanneer men deze overgang in een wat groter, wereldwijd verband trekt, zou men zelfs kunnen spreken van het einde der tijden, de Apocalyps. De geboorte, het lijden en de dood van Christus staan dan zelfs voor een nieuw begin van de mensheid. Met Christus' dood zijn al onze zonden sinds de erfzonde van Adam en Eva vergeven. De mensheid heeft als het ware een herkansing gekregen. We zullen hier maar verder niet ingaan op wat we met die herkansing hebben gedaan.
Opmerkelijk is overigens dat er tussen door nog een moment is geweest, waarop Onze Lieve Heer kennelijk toe was aan een grote schoonmaak. Op een of andere manier kwam hij er achter dat hij zich deels verschapen had. Volgens het Bijbelboek Genesis vond deze - geheel in stijl van de lenteriten - grote voorjaarsschoonmaak plaats ten tijde van Noah. Het verhaal van de Ark en de Zondvloed lijkt ons voor een ieder bekend. En anders biedt Darron Aronofsky filmversie momenteel de mogelijkheid om onze Bijbelkennis aan te vullen en of op te frissen.
Utnapishtim wordt door de goden in de Ark gezet
In de hoop niet al te vaak in herhaling te vallen, willen we er tenslotte toch nog (fijntjes) op wijzen, dat ook het Zondvloedverhaal een oudere versie kent. De auteurs van het Oude testament zijn hier zonder twijfel van op de hoogte geweest. In het Gilgamesjepos komt onze titelheld tijdens zijn zoektocht naar onsterfelijkheid terecht bij Utnapishtim. Deze woont samen met zijn vrouw op een eiland in de onderwereld. Zij zijn de enige overleefden van de alles en iedereen verzengende Zondvloed, waarmee de goden de mensheid hebben bestraft. Als beloning hebben Utnapishtim en zijn vrouw het eeuwige leven gekregen. Het echtpaar raadt Gilgamesj echter af om eeuwig te leven, wat wellicht toch iets zegt over de saaiheid van een dergelijk bestaan. Gilgamesj houdt niettemin aan en ondergaat de proef van zeven slapeloze dagen en nachten. Met het falen van Gilgamesj is het bewijs geleverd, dat hij - en dus de mens - niet geschapen is voor de eeuwigheid.
(zie ook: Een zoektocht naar onsterfelijkheid, 21-02-2013)
Wat natuurlijk niet wegneemt, dat er af en toe aan de eeuwigheid geproefd mag worden. Kortom, hoogste tijd voor de Matthäus Passion.
Zalig Pasen!
Bron: Interview Henriette Broekma (Maarten Keulemans), De Volkskrant, 18 april 2014.
Over Noah zie ook: http://www.imdb.com/title/tt1959490/
